کفش ملّی
این کارخانه در ابتدا 150 زوج محصول داشت. کارخانه، کفش ملی نام گرفت که ملی شدن نفت را در ذهن مردم و مشتریان تداعی می کرد. رحیم ایروانی با خرید تعداد زیادی از خانه های مهرآباد کارخانه خود را گسترش داد. او در یکی از زمین هایی که خریده بود مسجدی را نیز احداث کرد. تا سال 1337 در ایران کفش های چرمی تولید نمی شد اما بعد از این سال،به دنبال تاسیس کارخانه های چرم، تولید کفش چرم نیز در کفش ملی آغاز شد.
در این زمان رقبای عمده کفش ملی کفش های وارداتی بودند که از چکسلواکی وارد می شدند.از سال 47 به بعد در کنار تولید کفش محصولاتی مثل جوراب ، توید آستر و بند کفش و مواردی دیگر اقدام نمود.
در سال 47 بعد از موفقیت تولید کفش در مهرآباد جنوبی مرحله سوم توسعه صنعت کفش ایران در کیلومتر 18 جاده قدیم کرج در اسماعیل آباد شروع شد. وی زمینی به مساحت 400هزار متر خرید و پارک صنعتی کفش ملی فعالیت خود را رسما در اوایل سال های دهه 50 آغاز کرد. در این زمین نقشه احداث 400 خانه سازمانی برای کارگران در نظر گرفته شده بود. او با احداث این خانه ها به دنبال کاهش هزینه رفت و آمد کارگران و هزینه نقل و انتقال آنان بود.
در کارخانه کفش ملی تا سال 1350 انواع مختلفی از کفش مثل کفش ورزشی ، کفش برای روزهای بارانی،چکمه،پوتین،دمپایی،کفش کتانی،کفشهای بچه گانه و کفش ایمنی تولید می شد.
به تدریج گنجایش کارخانه مهرآباد زیاد شد به طوریکه روزانه 12هزار و 500 جفت کفش در کارخانه کفش ملی توسط 2هزار و 500 کارگر استخدام شده تولید می شد.
ایروانی طی سال های 1335 تا 1357 بیش از 50 شرکت صنعتی و تجاری تاسیس و در زمینه تولید انواع کفش در بیش از 25 شرکت صنعتی با شرکای داخلی و خارجی مشارکت داشت.
جالب است بدانید که رحیم ایروانی در سال 1343 شرکتی به نام شرکت کانون مشاوره اقتصادی را به منظور تربیت و پرورش 22 کودک دو ماهه تا 2ساله تاسیس کرد تا در آینده این کودکان از مدیران بنگاه های صنعتی او بشنود.قرار بر این شد قسمت عمده بودجه کانون به مصارف تحصیلی این اطفال برسد و لوازم خوارک پوشاک و وسایل زندگی ساده و کم خرج باشد. همچنین هیچ کدام از این اطفال نیز پس از رسیدن به سن 18 سالگی هیچ تعهدی نسبت به کانون ندارند و مختارند که هرجور که خواستند در اجتماع زندگی کنند.فقط انتظار موسسه این است که نسبت به تحصیل جدی باشند و تمسک به دین اسلام و حسن اخلاق را پیشه خود سازند.با وقوع انقلاب اسلامی ایروانی این کودکان را که آن زمان 14 تا 16 ساله بودند با خود به خارج از کشور برد .
در سال 57 سرمایه گذاری شرکت در مقایسه با سال 1355 به میزان 741 میلیون ریال افزایش یافت . ایروانی علاوه بر تاسیس فروشگاه کفش در سراسر کشور ویکسان سازی قیمت ها در فروشگاه های کفش ملی توانست به کشورهای اروپای شرقی و شوروی نیز کفش صادر کند. در کارخانه کفش ملی طی 30 سال بیش از 10 هزار نفر در کارخانه مشغول به کار بودند.
شرکت کفش ملی با وقوع انقلاب مصادره و ملی شد و متاسفانه به دلایلی مثل ضعف مدیریت و واگذار نکردن آن به بخش خصوصی متحمل 4 میلیادر زیان خالص و 800میلیون تومان زیان انباشته شد.
ایروانی بعد از 25 سال مصادره کارخانه با روی کار آمدن هر مدیر جدیدی به وی تلفن می زد و انتصابش را به مدیریت تبریک می گفت و او را به حفظ شرکت تشویق می کرد زیرا معتقد بود که چند هزار نفر از این طریق زندگی می کنند.ایروانی تا سال 57 در ایران زندگی می کرد و بعد از آن با مهاجرت به آمریکا رفت.
وی ابتدا کارخانه کفش و چرمسازی را در بوستون آمریکا تاسیس کرد و سپس در قاهره کارخانه کفش استاندارد را تاسیس کرد.
رحیم ایروانی سرانجام در 12 بهمن 84 بعد از یک روز کامل کاری درگذشت.
اکنون فروشگاه های کفش ملی به عرضه تولیدات صنایع کوچک و دیگر کارخانه ها تبدیل شده اند.پارک صنعتی کفش ملی نیز انبار شرکت های خودرو سازی است.هم اکنون بعد از 35 سال،از پرسنل 10 هزار نفری گروه کفش ملی تنها 700 نفر باقی مانده اند که در کفش گنجه و بخش های بازرگانی مشغول به کار هستند.
منبع:کتاب شرح حال ایروانی
کتاب زندگی و کارنامه محمد رحیم متقی ایروانی از پیشتازان صنعت مدرن کفش و چرم و بنیانگذار گروه صنعتی ملی در چهارده فصل به مطالعه زوایای مختلف زندگی محمد رحیم متقی ایروانی از کودکی تا سالهای پایانی زندگی او می پردازد. محمد رحیم متقی ایروانی، یکی از پایهگذاران اصلی صنعت مدرن کفش در ایران است. او، از جمله فعالان اقتصادی و کارآفرینانی بود که مانند بیشتر کارخانهداران و بازرگانان ایرانی، از نیمة دهة سی شمسی فعالیت صنعتی خود را آغاز کرد و در دهه چهل شمسی به یکی از اعضای گروه صنعتگران بزرگ و عضوی از گروه برجسته اجتماعی ـ اقتصادی ایران بدل شد. هدف اصلی این کتاب مطالعه زندگی و کارنامه او و تاثیر آن بر تحول اقتصاد و اجتماع ایران در دهه 1340 و 1350 شمسی است. در فصل اول، کتاب شرایط تاریخی و جغرافیایی فعالیتهای خاندان ایروانی در اواخر دورة قاجار و حکومت پهلوی اول مطالعه کرده است. این فصل، از این نظر قابل توجه است که شکلگیری اندیشة ترقیخواهی را در میان تجار از صدر مشروطیت به بعد نشان میدهد. رشد این اندیشه محصول گسترش روابط تجاری با کشورهای دیگر و در مرحلة بعد جایگزینی پیشرفتهای اقتصادی در تجارت و صنعت است که خود به آنچه نهضت مشروطیت، به عنوان یک جنبش اجتماعی و سیاسی، در صحنة اقتصاد ایران به وجود آورد، بازمیگردد. در فصل دوم حوادث زندگی رحیم ایروانی را از زمان کودکی تا ازدواج مرور میکند تا ریشههای شکلگیری شخصیت رحیم ایروانی در خانواده ای با زمینههای تجاری نشان دهد. کتاب نشان می دهد که وی در این دوران زندگی پر تلاطمی داشته که بر وی و فعالیتهای آیندهاش تأثیر زیادی گذاشت. بنابر این، در دو فصل بعدی این تلاطمات مورد مطالعه دقیق تری قرار گرفته است. یعنی دورانی که او محصل کالج اصفهان بود و فعالیتهای این کالج نه تنها از منظر شناخت نظام آموزشی ایران بعد از مشروطیت مهم است، بلکه در تأثیری که بر شخصیت رحیم ایروانی گذاشت، تا فعالیتهای اجتماعی، سیاسی و صنفی او در دوران دانشجویی. در سه فصل بعد نویسندگان کتاب نشان داده اند که ایروانی چرا و چگونه به صنعت کفش وارد شد و چگونه در مدتی بیش از دو دهه یکی از واحدهای بزرگ صنعتی در ایران را تأسیس و توسعه داد. بدین جهت روند خطی فعالیتهای صنعتی او از ابتدای کارش در واحدهای کوچک صنعتی خیابان خیام تا پارک صنعتی ملی در اسماعیل آباد، توسعه شرکتهای گروه صنعتی ملی بر حسب نوع فعالیت و میزان مشارکت و مدیریت ایرانیها و خارجیها، و روابط کارگری در گروه ملی، مورد مطالعه قرار گرفته است. فصل هشتم کتاب نشان میدهد چگونه رحیم متقی ایروانی در غیاب برخی عناصر مهم برای یک راه اندازی بنگاه خانوادگی، عناصر جدیدی به بنگاهداری وارد نمود، تا برای توسعة گروه صنعتی ملی، جایگزین عناصر غایب بنگاه خانوادگی خویش نماید. فصل نهم و دهم به یکی از مهمترین جنبه های میراث ایروانی یعنی توسعة نظام توزیع مدرن کفش در ایران پرداخته است. برای تحولی که ایروانی در نظر داشت، تغییر نظام توزیع سنتی کفش اجتنابناپذیر بود. بررسی واکنش بازار به رشد فروشگاههای کفش ملی و نحوة اثرگذاری گسترش این فروشگاهها بر فضای خرید شهری در ایران، نشان میدهد که چگونه نظام توزیعی جدید توسعه یافت، درحالیکه واکنش شدیدی نیز از سوی شبکه ی توزیع سنتی دریافت نکرد. علاوه بر اینها، کتاب یکی از مبهمترین مسائل درخصوص چگونگی رشد تجار و صاحبان صنایع بزرگ در دوره پهلوی، یعنی مسألة انباشت سرمایه بهطور اعم و تأمین مالی طرحهای سرمایهگذاری توسط رحیم ایروانی بهطور اخص، را بررسی کرده است تا نشان دهد، صنعتگران بزرگ برای توسعه طرحهای صنعتی خود تا چه حد از درآمدهای نفتی به عنوان منبع سرشارِ تأمین مالی بهره میبردند. همچنین، آیا نزدیکی آنها به دولت راهی برای انباشت سرمایه بود. کتاب به فعالیتهای غیرانتفاعی ایروانی نیز پرداخته است. این فعالیتها نشان میدهد که آیا صنعتگران مدرن تنها به حداکثر سود بنگاه خودتوجه داشتهاند، یانه؟ در فصل سیزدهم کتاب به رابطه رحیم ایروانی با حوزه سیاست میپردازد، تا مسئله مهم و مورد مناقشه ای را بررسی کند که آیا رحیم ایروانی و برخی از صنعتگران مدرن برای ایجاد شبکه روابط و اعتمادسازی، به وسیله نهاد صنفی خود، یعنی اتاق بازرگانی، چه به عنوان یک گروه ذینفع اجتماعی و چه بهصورت یک گروه فشار قوی، وارد چانهزنی و تأثیرگذاری بر سیاستگذاران میشدند و میتوانستند بر تصمیمات اقتصادی دولت تأثیر گذارند. فصل پایانی کتاب فعالیتهای رحیم ایروانی و میراث او در صنعت مدرن کفش ایران را جمع بندی کرده است. نویسندگان کتاب بر اساس روش مطالعه تحلیل روایی در تاریخ شفاهی و استفاده از مدارک متقن برشی از تاریخ اقتصادی ایران را دوره پهلوی ارائه کرده اند. ویژگی بارز اجتماعی و اقتصادی این دوره گسترش فضاهای زندگی مدرن بود. یکی از مهمترین علل رشد چنین شیوه زندگی، به رشد صنایع جدید برمیگشت که سالها پیش از آن، دنیای غرب آن را تجربه کرده بود. رشد این صنایع از جمله صنعت مدرن کفش نه تنها نشانه ظهور سبک زندگی مدرن، بلکه به منزله بهبود رفاه و کیفیت زندگی نیز بود. به علاوه، مطالعه زندگی اقتصادی ایروانی فرصتی برای تدوین مختصات مدیریت بومی بر صنعت کفش را در شرایط حساس کنونی فراهم می کند. کتاب زندگی و کارنامه محمد رحیم متقی ایروانی توسط انتشارات گام نو منتشر شده است.